Zgjedhjet e parakohshme parlamentare dhe lokale më17 dhjetor rezultuan në një fitore befasuese të fortë tëPartisë Progresive Serbe (Srpske Napredne Stranke-SNS) të Presidentit Aleksandar Vuçiq. Koalicioni pro-BE “Serbia kundër dhunës” gjithashtu pati një rezultattë mirë. Megjithatë, zgjedhjet u ndikuan nga parregullsitë mëdha zgjedhore, veçanërisht në Beograd, që duketse do ta zhytin Serbinë në një krizë tjetër politike.
SNS-ja e Vuçiqit fitoi 46,1% të votave dhe do të jetë nëgjendje të formojë vetë një qeveri të re kombëtare. SNS gjithashtu duket se ka fituar në shumicën e zgjedhjevelokale, duke përfshirë në kryeqytetin Beograd, kusiguroi 39,35% të votave. Megjithatë, rezultatet nëkryeqytet kontestohen nga opozita dhe fati i procesitmbetet i pasigurt.
Partitë opozitare të krahut të djathtë kanë qenë humbësitrelativ të zgjedhjeve, me vetëm një nga katër listat që kakaluar pragun e 3% dhe ka hyrë në parlamentinkombëtar. Megjithatë, deri tani surpriza më e madhe e zgjedhjeve ishte rezultati prej 4,69% i siguruar nga njëlëvizje e re politike e udhëhequr nga teoricieni ikonspiracionit Branimir Nestorović.
Fushata e padrejtë zgjedhore dhe parregullsi nëditën e votimit
Sigurisht, në këtë rezultat kontribuan kushtet e padrejtadhe jodemokratike zgjedhore, përfshirë parregullsitë nëditën e zgjedhjeve. Raportimet nga terreni, qëdokumentojnë prova të blerjes së votave dhemanipulimeve të tjera elektorale, janë shfaqurvazhdimisht në mediat sociale. Parregullsitë zgjedhorefilluan shumë përpara ditës së zgjedhjeve, kur u zbuluanfalsifikime nënshkrimesh për emërimin e listave, pa asnjë pasojë ligjore.
Këto zgjedhje, në të cilat Presidenti Vuçiq, megjithësenuk kandidoi për asnjë pozicion, ishte një figurëvendimtare, treguan se dialogu i ndërmjetësuar ngaParlamenti Evropian midis qeverisë dhe opozitës nëlidhje me përmirësimin e kushteve zgjedhore nuk sollindonjë përmirësim të prekshëm.
Polemika më e madhe në këto zgjedhje ishin tëashtuquajturit “votues fantazmë” – qytetarë nga Serbia dhe Republika Srpska të cilët nuk jetojnë në Beograd, por të regjistruar për të votuar në zgjedhjet lokale ngapartia në pushtet. Opozita pretendon se kishte mbi40.000 vota të tilla, të cilat ishin të mjaftueshme për t’idhënë SNS epërsinë në Beograd. Gazetarët dheaktivistët zbuluan disa vende në të gjithë Beogradin kuvotuesit u mblodhën dhe u çuan për të votuar.
Rruga drejt: Shtytjes për autoritarizëm apo opozitëpro-BE?
Rezultatet e zgjedhjeve duket se do të ngurtësojnëkontrollin e Vuçiqit në pushtet dhe do të pakësojnëshanset për kthimin e pluralizmit të vërtetë politik. Prandaj prirjet autoritare pritet të forcohen dhe jo tëdobësohen pas këtyre zgjedhjeve.
Megjithatë, një rezultat i fortë i koalicionit SPN do tëthotë se për herë të parë në pothuajse 10 vjet në Serbido të ketë një opozitë të fortë pro-BE (ose çfarëdo lloji) që mund të përfaqësojë një alternativë të vërtetë. Nësekoalicioni nuk shpërbëhet, ai më në fund mund të thyejëstereotipin e gjatë se opozita serbe është e dobët dhe e ndarë.
Vëzhguesit vendas dhe ODIHR dolën me një vlerësimtë ashpër për cilësinë e zgjedhjeve, duke i dhënë mëshumë besim pretendimeve të opozitës. Duket pothuajsee sigurt se Serbia do të përjetojë një dimër të ngrohtëpolitikisht.
Më në fund, mbetet të shihet se çfarë do të ndodhë me zgjedhjet në Beograd, ku koalicioni SPN deklaroi se nuk do t’i pranojë rezultatet për shkak të parregullsivezgjedhore, veçanërisht “votuesve fantazmë” nga qytetedhe vende të tjera.
Manipulimi me çështjen e Kosovës
Për sa kohë që Aleksandar Vuçiq do të jetë presidenti iSerbisë, ai do të përpiqet të mbetet i vetmi organizatordhe vendimmarrës për fatin e mosmarrëveshjes më tëgjatë territoriale në Ballkanin Perëndimor.
Duke pasur parasysh faktin që presidenti serb në marsine kaluar refuzoi të nënshkruajë Marrëveshjen e Ohrit – d.m.th. aneksin e zbatimit të planit të BE-së që palët e pranuan më parë, ka shumë të ngjarë që çështja e Kosovës do të vazhdojë të manipulohet për qëllime tëbrendshme politike, ndërkohë që ngec në në harresë nëarenën ndërkombëtare. Sipas marrëveshjes së re, Serbia dhe Kosova do të njohin reciprokisht simbolet dhedokumentet e tyre; do të shkëmbejnë “Misionet e Përhershme” dhe do të zhvillojnë marrëdhënie të mirafqinjësore. Për më tepër, përderisa Prishtina premtoi se do t’u garantonte vetëqeverisjen komunave me shumicëserbe, Beogradi do të ndalet së kundërshtuarianëtarësimin e Kosovës në organizatat ndërkombëtare. Me fjalë të tjera, teksti aludon për një njohje reciprokede facto, por duke përdorur një terminologji tëndryshme. Kjo është arsyeja pse Vuçiq e pranoi atë, ndërkohë që shmangu nënshkrimin e tij në marrëveshje– një formalitet që i mundëson atij të vazhdojë tëmanipulojë çështjen në politikën e brendshme.
Pas ngjarjes në Banjskë, presioni ndërkombëtar ndajSerbisë pritet të rritet, veçanërisht nëse do të nisë njëhetim i paanshëm dhe kjo mund të jetë një ndryshim mëi madh i lojës për të ardhmen politike të dialogutBeograd-Prishtinë. Presidenti serb mund të gjendet nënjë situatë të vështirë politike, pasi ai vështirë se mundt’i shmanget zbatimit të marrëveshjes dhe përgjegjësisë– apo edhe fajit – për atë që ndodhi në Banjska.
Natyra e sundimit të Vuçiqit ka qenë një nga elementëtkryesorë që e bën çështjen e Kosovës të vështirë për t’utrajtuar siç duhet dhe mosmarrëveshjet ose pretendimetterritoriale të pazgjidhura janë një mjet politikjashtëzakonisht i fuqishëm në duart e liderëve autoritarënë mbarë botën, edhe atë për dy arsye plotësuese:
1. Shoqërimi nga një retorikë nacionaliste që në dukjevendos interesin kombëtar në kundërshtim me kërkesatndërkombëtare;
2. Një retorikë e tillë shpesh ndahet dhe imponohet ngalart, në vend që të rezultojë nga një debat i vërtetëpublik.
Në Serbi, tema e Kosovës për dekada ka gjetur shumëpak tërheqje publike, duke qenë kryesisht peng iretorikës nacionaliste, e cila mund të përmblidhet me mantrën disi hermetike (për Serbinë) “Kosova ështëSerbi” , pasi asnjë lider politik nuk u përpoq të jepteplane të mëtejshme, d.m.th. duke shpjeguar se siKosova në mënyrë efektive mund të vihej sërish nënkontrollin e Beogradit.
Për më tepër, është e mundur që procesi i normalizimitndërmjet Beogradit dhe Prishtinës të mos rifillojë derisaKomisioni i ri i BE-së të marrë detyrën pas zgjedhjeveevropiane të qershorit të ardhshëm. Nëse marrimparasysh se Komisioni aktual është emëruar gjashtëmuaj pas zgjedhjeve për Parlamentin Evropian, i gjithëviti 2024 mund të jetë i vdekur për Kosovën. Gjithashtu, kthimi i mundshëm i Donald Trump nëShtëpinë e Bardhë mund të ndikojë më tej në rolinperëndimor në negociatat për Kosovën, duke e privuarndoshta Brukselin nga mbështetja diplomatike e ofruarnga administrata e Bidenit. Gjatë mandatit të tij, në fakt, Trump kishte shkëputur qëndrimin perëndimor ndajKosovës duke i dhënë përparësi interesave amerikanenë vend që të mbështeste diplomacinë evropiane.