BE-ja dhe Britania: një aleancë e re për të ardhmen e Evropës
Brexiti ishte një paralajmërim, jo një zgjidhje, e cila na tregoi rreziqet e përçarjes. Tani, derisa kërcënime të reja lindin në të gjithë globin, Mbretëria e Bashkuar dhe Bashkimi Evropian duhet të shkojnë përtej pakënaqësive të vjetra dhe të ndërtojnë një aleancë të re – mbi sigurinë, prosperitetin dhe vlerat e përbashkëta. Samiti MB-BE i 19 majit do të jetë një trampolinë e madhe drejt një aleance të re.
Brexiti ishte më shumë sesa një përçarje – ishte një paralajmërim. Si një kanarinë në minierën e qymyrit, ai sinjalizoi dridhje më të gjera politike: rritjen e populizmit, shfrytëzimin e të metave të globalizimit dhe zhgënjimin në rritje me institucionet liberale demokratike. Brexiti u pasua shpejt nga zgjedhja e parë e Trumpit në SHBA dhe pohimet në rritje të lëvizjeve nacionaliste në të gjithë botën. Ai parashikoi paqëndrueshmërinë që tani përhapet në të gjithë globin, e nxitur nga sjellja e çrregullt e administratës së re amerikane.
Lëvizjet populiste nuk i shpikën mangësitë kundër të cilave protestojnë. Ato tregojnë për ankesa të vërteta – pabarazinë ekonomike, zhvendosjet kulturore të globalizimit, dështimet e ndërhyrjeve ushtarake perëndimore jashtë vendit, përfshirë Irakun dhe Afganistanin. Por, populistët i përdorin ato për ta shpallur të gjithë sistemin global të korruptuar. Ata i përdorin si armë teprimet e liberalizmit të tregut të lirë dhe “wokeizmit” (ideologjisë dhe politikës liberale progresive si shprehje e ndjeshmërisë ndaj padrejtësive dhe paragjykimeve sistemike) dhe përdorin dështimet e ambicies imperiale, nga Afganistani në Irak dhe Libi, si pretekst për të sulmuar vlerat thelbësore të vetë demokracisë liberale.
Dëmi i shkaktuar nga Brexiti tani kuptohet më mirë në Britani: një ekonomi e dobësuar, ndikim i zvogëluar global dhe fragmentim shoqëror. Por, përtej Atlantikut, ne jemi vetëm në fillim të një lëvizjeje që gërryen institucionet dhe destabilizon rendin botëror global.
Përballë këtyre kërcënimeve, Evropa duhet të përshtatet, duke forcuar autonominë e saj strategjike dhe duke rafinuar qeverisjen e saj. Kjo është koha për të rimenduar marrëdhënien BE-MB. Shprehja “Ta bëjmë Brexit-in të funksionojë” duhet të jetë “Ta bëjmë marrëdhënien BE-MB të funksionojë”. Britania është dhe mbetet një vend evropian – gjeografikisht, kulturalisht dhe strategjikisht. Lufta në Ukrainë e ka bërë këtë edhe më të vetëkuptueshme. Ajo gjithashtu ka ekspozuar dobësitë e Evropës dhe administrata Trump që i afrohet Vladimir Putinit ka shkatërruar supozimin se Evropa mund të mbështetet verbërisht te Uashingtoni dhe NATO për të mbrojtur sigurinë evropiane.
Samiti i ardhshëm BE-MB më 19 maj paraqet një mundësi unike për të rivendosur marrëdhëniet. Është momenti për të kaluar përtej pragmatizmit të pavullnetshëm dhe për të ndërtuar një bashkëpunim të vërtetë, të orientuar drejt së ardhmes. Mund të mbështetet në Marrëveshjen e Tregtisë dhe Bashkëpunimit (TCA) dhe Protokollin e Irlandës së Veriut që dalin për shqyrtim në vitin 2025. Megjithatë, nevojitet më shumë, dhe është e mundur, me kusht që të dyja palët të tregojnë lidership dhe vullnet politik. BE-ja duhet të kapërcejë çdo pakënaqësi të vazhdueshme për largimin e Britanisë. Pala britanike duhet ta njohë BE-në për atë që është, me të gjitha të metat e saj: një projekt politik i lindur nga hiri i konfliktit, që evoluon përmes kompromisit dhe konsensusit. Të kuptuarit e natyrës së saj është thelbësore për një angazhim konstruktiv.
Një vend i natyrshëm për të thelluar bashkëpunimin është në siguri dhe mbrojtje. Ironikisht, mungesa e një politike të integruar mbrojtëse në BE ofron fleksibilitet maksimal për pjesëmarrjen britanike. “Koalicionet fleksibile të vullnetit”, përfshirë edhe me partnerët evropianë jo-BE, nuk janë vetëm të mundshme, por edhe jetësore. Udhëheqësit kryesorë evropianë e kuptojnë këtë. Evropa mund të mbrojë veten; thjesht i duhet vullneti politik për ta bërë këtë. Siç e tha me të drejtë Donald Tusk: “Tani për tani, 500 milionë evropianë po u luten 300 milionë amerikanëve për mbrojtje nga 140 milionë rusë, të cilët nuk kanë qenë në gjendje të përballojnë 50 milionë ukrainas për tre vjet”. Evropa duhet të jetë gati të qëndrojë në këmbë. Udhëheqja e re e Friedrich Merz në Gjermani, shtytja e Macron për autonomi strategjike, veprimi i vendosur i Tusk në mbrojtje, qëndrimi pragmatik i Melonit ndaj Brukselit dhe logjika e shëndoshë e Starmer – të gjitha tregojnë një konsensus në zhvillim: Evropa duhet të marrë përgjegjësinë për sigurinë e vet.
Por koalicionet e lirshme të të gatshëmve nuk janë të mjaftueshme. Ato duhet të jenë të ngulitura në një strukturë më formale për të siguruar lidhje me BE-në, sepse ndërtimi i një industrie të vërtetë evropiane të mbrojtjes kërkon veprim në nivelin e BE-së. Prandaj, na duhet një marrëveshje dypalëshe për sigurinë dhe mbrojtjen midis BE-së dhe Mbretërisë së Bashkuar. Është thelbësore të forcohet aftësia e Evropës për t’iu përgjigjur krizave dhe për të mbrojtur të ardhmen e kontinentit tonë nga diktimi i tekave të fuqive të huaja. Kjo gjithashtu do t’i tregonte Moskës, Pekinit dhe Uashingtonit se uniteti i Evropës nuk thyhet lehtë. Takimi i 19 majit duhet të dërgojë një sinjal të qartë në këtë drejtim. Por ai gjithashtu duhet të përgatisë terrenin për lëvizje vendimtare në fusha të tjera.
Në frontin ekonomik, mundësitë janë të shumta. Një marrëveshje mbi standardet sanitare dhe fitosanitare do të adresonte barrierat absurde tregtare që dëmtojnë të dyja palët. Më ambiciozisht, Britania dhe BE duhet të shikojnë drejt kuadrit inovativ të negociuar së fundmi midis Zvicrës dhe BE-së: një model për harmonizim dinamik që ruan sovranitetin ndërsa lehtëson aksesin në Tregun e Përbashkët. Harmonizimi dinamik nuk është një tradhti e sovranitetit; është qeverisje e zgjuar. Pa të, ekonomia britanike do të vazhdojë të vuajë nga disavantazhe konkurruese që asnjë sasi e ‘lirisë rregullatore’ nuk mund t’i kompensojë.
Fusha të tjera gjithashtu kërkojnë vëmendje. Peshkimi, një pikë e nxehtë e përhershme dhe politikisht jashtëzakonisht e ndjeshme, duhet të menaxhohet me kujdes. Britania duhet të shmangë përdorimin e peshkimit si armë politike, dhe BE duhet të njohë dhe respektojë shqetësimet britanike.
Shkëmbimet kulturore dhe akademike nëpërmjet Erasmus ose Skemës së re të Lëvizshmërisë Rinore duhet të rivendosen. Është e çuditshme që Britania do t’u mohojë të rinjve të saj mundësinë për të studiuar, jetuar dhe punuar lirisht në të gjithë Evropën. Në fakt, ajo duhet të rivendosë lëvizjen e lirë për studentët nga BE-ja, gjë që paraqet zero rrezik në aspektin e migrimit dhe është në dobi të universiteteve të Mbretërisë së Bashkuar. Rritja e tarifave të shkollimit për studentët e BE-së/EEA-së ka çuar në një rënie të studentëve nga vendet e BE-së që shkojnë në universitetet britanike.
Përtej kësaj, bashkëpunimi në çështje të tilla si politika e konkurrencës, kërkimi bërthamor (ITER), zbatimi i ligjit (Europol), siguria kibernetike dhe migrimi nuk është vetëm i dëshirueshëm – është thelbësor.
Evropa (vendet e BE-së dhe vendet jashtë BE-së) mbetet një nga vendet më tërheqëse në botë. Siç ka argumentuar Dipesh Chakrabarty, ndërsa Evropa duhet të përballet me të kaluarën e saj koloniale, ajo ende mund të pretendojë merita për një model jetese që ofron të drejta, dinjitet dhe mundësi. Kolona e Charlemagne në The Economist vuri në dukje së fundmi se “Në mënyrën e tyre të ngadaltë, evropianët kanë krijuar një vend ku jeta, liria dhe ndjekja e lumturisë nuk janë vetëm slogane, por realitete”. Në një botë të shkatërruar nga pabarazia dhe autokracia, humanizmi i vazhdueshëm i Evropës bie në sy. Krahasimet statistikore me SHBA-në zbulojnë një të vërtetë të rëndësishme: pavarësisht PBB-së më të ulët për kokë banori, evropianët gëzojnë cilësi më të lartë jetese, kujdes shëndetësor më të mirë, lëvizshmëri më të madhe sociale dhe më shumë siguri. Fuqia e butë e Evropës – si një sistem ku njerëzit jetojnë mirë – është reale dhe ka rëndësi për Evropën, por edhe më gjerë.
E ardhmja e Evropës është e evropianëve për ta ndërtuar së bashku. Marrëdhënia BE-Mbretëria e Bashkuar është një pjesë kyçe e asaj të ardhmeje, jo një relike e së kaluarës, por një aleancë e re për një Evropë të re. Siguria, prosperiteti dhe liria jonë varen prej saj.