Ishte e para që nga sovjetikët që ulën një rover në Hënë përsëri, dhe më pas e para në histori që u ul në anën e saj “të fshehur”. Misioni Chang’e 5 solli mostra të tokës hënore në Tokë – e para në më shumë se katër dekada, ndërsa Tianwen-1 arriti me një përpjekje atë që të tjerëve iu deshën breza për ta bërë: vendosi një orbiter, një pajisje uljeje dhe një rover në Mars.
Kina aktualisht po ndërton stacionin e saj hapësinor, Tiangong, i cili – pasi ISS të çmontohet – mund të mbetet stacioni i vetëm i përhershëm në orbitë. Ajo gjithashtu planifikon të dërgojë astronautë në Hënë rreth vitit 2030, duke e bërë Kinën vendin e dytë pas Shteteve të Bashkuara që dërgon një ekuipazh njerëzor atje.
Me projekte për të krijuar baza të përhershme në Hënë dhe misione në asteroide dhe planetë të jashtëm, Kina po tregon gjithnjë e më shumë se po evoluon nga një sfiduese në një lidere në eksplorimin e hapësirës.
Planet e reja sugjerojnë që mostrat e para të shkëmbinjve marsianë që njerëzimi do të sjellë në Tokë mund të mbërrijnë së pari në Kinë, jo në Shtetet e Bashkuara.
Misioni amerikan i Kthimit të Sample Return (MSR), i shpallur prej kohësh si kulmi i shkencës planetare, është aktualisht në krizë. Projekti, i cili supozohej të vazhdonte punën e roverit Perseverance që mblodhi rreth tridhjetë mostra të tokës dhe shkëmbinjve marsianë në kraterin Jezero, tani është i rrethuar nga probleme teknike, mungesa buxhetore dhe pengesa politike. Kjo do të thotë që ato mostra – bartëse të mundshme të gjurmëve të para të jetës përtej Tokës – do të qëndrojnë në Mars për më gjatë.
Ndërkohë, Kina njoftoi se do të nisë misionin Tianwen-3 në vitin 2028, i cili do të zbarkojë një anije kozmike dhe një rover në Mars, do të mbledhë mostra të dheut dhe shkëmbinjve, do t’i ruajë ato në një kapsulë dhe do t’i kthejë ato në Tokë deri në vitin 2031.
Nëse ia del mbanë, Kina mund ta kalojë Amerikën në një nga misionet më të rëndësishme planetare në histori.
Astronomi Chris Impey i Universitetit të Arizonës beson se koha e NASA-s ka mbaruar tashmë.
“Nuk do ta quaja një konkurs, sepse ne tashmë dimë mjaftueshëm rreth problemeve dhe vështirësive buxhetore të programit MSR”, tha ai për Live Science .
Ai shtoi: “NASA ka shkuar shumë larg – mostrat janë ruajtur tashmë në Mars, pajisjet janë projektuar ose ndërtuar. Ndryshimi i planit tani është thjesht i pamundur. Ata janë të bllokuar me atë që kanë.”
Roveri Perseverance, i nisur në vitin 2020, mblodhi mostra gjeologjike nga Krateri Jezero, duke përzgjedhur me kujdes vendet që mund të përmbanin gjurmë fosile të mikroorganizmave. Detyra e tij ishte të përgatiste mostra që misioni Mars Sample Return do të sillte më vonë në Tokë.
Potenciali shkencor është i jashtëzakonshëm: Pasi mostrat të arrijnë në Tokë, laboratorët mund të analizojnë përbërjen e tyre deri në nivelin atomik me mikroskopë dhe spektrometra, duke kërkuar për komponime organike dhe mikrobe të fosilizuara – diçka që instrumentet në Mars nuk mund ta arrijnë. Rezultate të tilla mund të vërtetojnë se Marsi dikur ka qenë i gjallë, ose të konfirmojnë se ai ka qenë gjithmonë një shkretëtirë e pajetë – një zbulim që do ta ndryshonte përgjithmonë kuptimin tonë për Planetin e Kuq.
MSR ka rezultuar të jetë një pikë e dobët në përpjekjen e përbashkët SHBA-Evropë për eksplorimin e Marsit. Sipas Space.com , kostoja e saj fillestare ishte rreth 4 miliardë dollarë, por me kalimin e kohës u rrit në 11 miliardë dollarë, gjë që bëri që afatet të shtyhen përsëri në vitin 2040.
Shefi i NASA-s, Bill Nelson, i tha revistës Time se “kostot janë rritur deri në pikën e papranueshmërisë” dhe se po merret në konsideratë reforma ose ridrejtimi i misionit.
NASA ka kërkuar gjithnjë e më shumë partneritete me kompani private vitet e fundit për të ulur kostot dhe për të thjeshtuar misionet.
Ndërsa Kina përgatit me kujdes strategjinë e saj, NASA përballet me një dilemë: të vazhdojë me një program të kushtueshëm dhe kompleks apo të pranojë që Kina mund të fitojë garën për kthimin e mostrave. Nëse Kina ia del mbanë, do të fitonte statusin e kombit të parë që e bën këtë – me rëndësi të madhe shkencore dhe politike.
Eksperti kroat i eksplorimit të hapësirës, Ante Radonić, thotë se edhe kur u lançua Perseverance, askush nuk mund të garantonte se mostrat do të ktheheshin në Tokë.
“Kur programi u përfundua dhe u ra dakord me Agjencinë Hapësinore Evropiane, u bë e qartë se nuk kishte fonde të mjaftueshme – askush nuk mund të miratonte një buxhet. Ata shpresonin për një tjetër lançim në dekadën e ardhshme, ndoshta me një plan më të lirë.”
“Nga ana tjetër, Kina nuk ka probleme të tilla. Agjencia e tyre merr fonde të mjaftueshme për përgatitje të plotë të secilit projekt. Falë kësaj, të gjitha misionet e tyre në Hënë kanë qenë jashtëzakonisht të suksesshme dhe misioni i tyre i parë plotësisht i pavarur në Mars ishte i suksesshëm që në herën e parë”, shpjegon Radonic.
Për më tepër, kthimi i mostrave nga Marsi nuk është i vetmi projekt i madh që Kina ka njoftuar në të ardhmen e afërt.
Radonic thekson se këtë vit Kina nisi anijen e saj të parë kozmike për të mbledhur mostra nga një asteroid i vogël.
“Vitin tjetër, Tianwen 2 do të mbërrijë në asteroid dhe në vitin 2027 kapsula e mostrës do të kthehet në Tokë. Pastaj, në vitin 2035, anija kozmike mund të arrijë në kometën 311P/PANSTARRS. Por të gjitha këto misione janë të vogla në krahasim me planet kineze për të zbarkuar në hënë në vitin 2030 – diçka mjaft realiste duke pasur parasysh raketat dhe motorët që ata po zhvillojnë dhe testojnë aktualisht”, shton Radonic.